جشن تیرگان واسطورهٔ آرش حسن حاج صدر اسطورهٔ آرش وحماسهٔ ج | فرهنگ، هنر و موسیقی

جشن تیرگان واسطورهٔ آرش

حسن حاج صدر

اسطورهٔ آرش وحماسهٔ جان فشانی او در راه سربلندی وحفظ تمامیت ارضی واستقلال ایران چه در گذشته وچه در دورهٔ معاصر الهام بخش شاعران ،هنرمندان ونویسندگان ما بوده است

حماسه آفرینی آرش قطعاً در دوره ای از تاریخ ایران رخ داده است اما در مسیر پر پیچ وخم تاریخ ودر ذهن وزبان مردم ایران تبدیل به اسطوره ای فنا ناپذیر شده است

قدیمی ترین منبعی که از این پهلوان شجاع وازخود گذشته یاد کرده است کتاب اوستاست که اورا با صفت«شیواتیر» که ظاهراً همان«شیپاک تیر»پهلوی باستان باشد ستوده است
شیواتیر به معنی سخت کمان ودارندهٔ تیر تیز رو است در ضمن به «شیوا» یکی از سه ایزد بزرگ هندیان اشاره دارد که بسیاری از صفاتش هم چون «ایزد تیر» ایرانی است

جشن تیرگان ایرانی دراساس گرامیداشت تیشتر که ستاره باران آور است برقرار می شده اماابوریحان بیرونی در کتاب آثارالباقیه آن را روز بزرگداشت نویسندگان در ایران باستان می داند
در اصل این جشن ،جشن انقلاب تابستانی بوده است که هم اکنون هم در بعضی نقاط ایران مثل مازندران ،فراهان یزد و کرمان وسایر نقاط جشن گرفته می شود
هم چنین به روایت ابوریحان بیرونی در کتاب التفهیم:
«سیزدهمین روز است از تیرماه ونامش تیر است هم نام ماه خویش وبدین تیرگان گفتند که آرش تیر انداخت از بهر صلح منوچهر با افراسیاب وآن تیر او گفتند از کوههای طبرستان بکشید تا بر سوی تخارستان»

ابوریحان در آثارالباقیه هم وجه تسمیهٔ جشن تیرگان را همین واقعه دانسته و می گوید:
« آرش قبل از پرتاب تیر برهنه شد وگفت: تمام بدن من سالم است ومن پس از پرتاب تیر پاره پاره خواهم شد.من خود را فدای شما خواهم کرد»

داستان آرش از کتاب اوستا به کتابهای تاریخی مثل تاریخ طبری ومجمل التواریخ و... راه یافت
اما جای شگفتی بسیار دارد که این واقعه در شاهنامهٔ فردوسی هیچ انعکاسی ندارد

پس از غلبهٔ افراسیاب تورانی بر منوچهر پادشاه ایران واز نوادگان فریدون در یک مصالحهٔ تحمیلی چنین قرار دادند که یکی از پهلوانان ایرانی با پرتاب تیری مرز ایران وتوران معین گردد
از جانب ایرانیان آرش شواتیر به این مهم اقدام می کند واز فراز قلهٔ دماوند تیری را که همهٔ هستی وجانش را در آن نهاده بود پرتاب می کند

در این بین اهورمزدا او را یاری می رساند وفرشتهٔ اسفندار مذ به او یادآور می شود که هرکه این تیر را بیفکند در جای خواهد مرد وآرش با آگاهی از مرگ قهرمانانهٔ خود جان وروانش را در تیر می گذارد وبرای حفظ کیان ایران رها می کند

ایزدان تیر آرش را تا مقصد همراهی می کنند تا در سرزمین فرغانه در آن سوی جیحون بر تنهٔ درخت گردوی کهنسالی فرود می آید وآنجا مرز ایران وتوران می شود وبدین ترتیب منوچهر وآرش سرزمینهای ایران را از افراسیاب تورانی باز پس می گیرند

در ادبیات معاصر ما اسطورهٔ آرش الهام بخش شاعران ونویسندگان زیادی بوده است
آنها با بازآفرینی این داستان حماسی کهن حس وطن دوستی واستقلال طلبی را زنده کرده اند

ازجمله حماسهٔ آرش سرودهٔ مهرداد اوستا ونمایشنامهٔ آرش تیر انداز اثر ارسلان پوریا وهم چنین برخوانی آرش از بهرام بیضایی شایان ذکر است
اما مهم ترین وتأثیرگذار ترین اثر منظومهٔ«آرش کمانگیر»سرودهٔ سیاوش کسرایی است که می توان آن را تنها اثر حماسی در شعر معاصر دانست این اثر جاودانه به نوبهٔ خود در محافل ادبی ایران خوش درخشیده وبسیار مؤثر وچشمگیر بوده است...


Join @Culture_Art_Music