معنای دعوتِ عرفاء و فلاسفه‌ی صدرایی به پیراستن از علومِ ظاهری | افکار و آراء حیدر حب‌الله

معنای دعوتِ عرفاء و فلاسفه‌ی صدرایی به پیراستن از علومِ ظاهری و عقلی

حيدر حبّ الله
ترجمه: محمّد رضا ملايی

سوال:
مقصودِ صدر المتالهین از پیراستن و پاک شدن از افکار نظری در این عبارتی که به وی نسبت داده شده، چیست؟ اگر لطف بفرمایید با عباراتی ساده، جواب این سوال را بدهید ممنون خواهم شد. به صدرالمتالهین چنین نسبت داده شده که وی می‌گوید:
«نفس انسانی تا زمانی که از حجاب‌های علم تقلیدی – که منشأ این علم، کلامِ علمای ظاهر است – خلاص نشود و تا زمانی که از افکار نظری – که توسط منطق عقلی با أداتِ وهم و خیال تولید می‌شود – پیراسته نگردد نمی‌تواند در علوم الهیه – و حتی همه‌ی علوم – بصیرت پیدا کند و هیچ گاه استعدادی برای قبولِ فتوحات الهی نخواهد داشت».

**جواب:*
عرفاء و متصوفه و نیز پیراوان حکمتِ متعالیه، معتقدند ابزارهای کسبِ معرفت، متعدد است:

یکی از این ابزارها، حواس است که شهوات مختلف به وسیله‌ی آنها، سربرمی آورد. پیروانِ عرفان و حکمت متعالیه معتقدند زندگی در عالم محسوسات، انسان را نسبت به معرفتِ حقیقی، تا سطح بسیار منحط و نازلی، پایین می‌آورد؛ زیرا این عالم،ما را به ماده و مادیات، مرتبط می‌کند و عالم ماده از نظر عرفان و حکمت متعالیه، پایین‌ترین و نازل‌ترینِ عوالم است و آن را عالَمِ «فِرَق و تلاشی»[2] نامیده‌اند. لذا هر کسی که فقط در جستجویِ علم به عالَمِ ماده، از طریقِ مادیات و حواس مادی، باشد از نگاهِ ایشان، در خسارت محض به سر می‌برند.

یکی دیگر از ابزارهای حصولِ معرفت، نصوص دینی است که مجتهدین و مفسرین از طریقِ آنها، سعی در شناختِ حقیقت دارند و لذا تلاش می‌کنند از خلالِ همین نصوصِ موجود در قرآن و سنت و آنچه از سَلَف به جای مانده، مبدأ و معاد و نبوّت و حقائق وجود و انسان و زندگی را کشف کنند.

عرفاء معتقدند این شیوه برای رسیدن به حقیقت، راهِ خوبی برای عوام است ولی انسان را به معرفتِ حقیقی نمی‌رساند مخصوصا اینکه تفسیرِ متون و نصوص دینی، از امور ظنی هستند که خطا و احتمالِ اشتباه در آنها وجود دارد.

عقل – و آنچه که زیر مجموعه‌ی آن محسوب می‌شود مانند فکر و نظریات – نیز از دیگر ابزارهای حصولِ معرفت است. عقل تلاش می‌کند تا از طریقِ تأمّل در مفاهیم و افکار و جمع آوریِ معلوماتِ نظری و مرتب نمودنِ آنها و سپس ارزایابی و قضاوت میانِ‌شان، به حقیقت برسد.

بسیاری از عرفاء به این عقل، احترام می‌گذارند اما در عین حال، معتقدند این عقل...

ادامه‌ی پاسخ را از اینجا بخوانید

@heidar_hobbollah