کانال پژوهشی کاشان شناسی

2022-05-22 09:02:05 زیبایی‌ها و دیدنی‌های آبادی #سادیان(بخش چهارم و پایانی) #موقعیت_آیینی_سادیان

اما موقعیت آیینی روستا در کوه زیبای شمالی؛ #کوه_اش (اشک) است، مکانی در صخره میانی کوه که در ایام پرباران از آن آب چک‌چک می‌کرد.

درون‌مایه چک‌چک آب در باورها و مکان‌های آیینی ما اهمیت دارد به قول مهرداد بهار نمایانگر جادوی باران است و هنوز مطالعه خوبی جز آنچه در اسطوره غیبت دختر نوشته‌ام درباره‌اش نیست.

مانند #معبد_چک_چکوی #زرتشتیان اردکان و #قدمگاه_علی_کله_ارمک_کاشان.

به نقل از مادر محترم #لیلا_صباغی در گذشته مردم بدان جا می‌رفتند و آب آنجا را از باب تبرک به خانه می‌آورده‌اند برای گرفتن حاجات و رفع بیماری و گرفتاری.

اعتقاد روستاییان بر این است که این مکان محل #سم_دُلدُل #اسب_امام_علی است و دلیل آن‌که لابد فرورفتگی داخل صخره است؛

باوری مشترک درباره بسیاری از #قدمگاه‌ها که گودی‌های کوچکی را محل سم اسب اولیا می‌دانند مانند #قدمگاه_صاحب‌زمان روستای #ون_کاشان که موقعیتی صخره‌ای و چشمه‌ای است. در #پیر_بکران اثر باشکوه #ایلخانی نیز صخره‌ای است که #یهودیان آن را محل #سم_اسب_الیاس در هنگام عروج می‌دانند.

باوری که شاید بر اساس معراج پیامبر اسلام شکل گرفته باشد که در #مینیاتورهای اسلامی سوار بر اسبش #بُراق است.

نمونه‌ای از تصویر معراج پیامبر سوار بر براق، در زیارتگاه #پنج_امام‌زاده جنب #مسجد_قاضی_آران را دکتر #احمد_خامه‌یار شناسایی کرده، گرچه تصویر تا حدود زیادی محو شده و در معرض نابودی است.

باری بعد از ظهر خوبی با شب خوبی به پایان رسید؛ زیر کرسی در میهمانی باصفای خانم و آقای صباغی و نقل خاطرات قدیمی در روستا و آوازی که از #تعزیه‌خوانی پدر و دایی خود در خاطره داشت که امروز دیگری نشانی از آن نبود، کمی تعزیه خواند و جناب #محمد_خداداد نیز بخشی از نقش حارث در #تعزیه_طفلان_مسلم.
#کاشان‌گشت
#محمد_مشهدی_نوش‌آبادی
https://www.instagram.com/p/CbS8NGwLhhO/?igshid=MDJmNzVkMjY= Open / Comment

2022-05-22 09:01:40 زیبایی‌ها و دیدنی‌های آبادی #سادیان(بخش سوم؛) #سادیانی‌ها به فکر حفظ ارزش‌های تاریخی، فرهنگی و گردشگری آبادی خود باشند

در کوچه‌های دیگر آبادی نیز بناهای قدیمی بود که در معرض ساخت‌وساز قرار داشت.

باغ مرحوم حاج‌رضا رضایی - باغ چشمه- که در آنجا آیین‌گذاری محرم می‌شد و سپیدارهای آن در معرض بریدن بود. درخت توت تنومندی همان‌جا در جوار مظهر قناتی بود که با چند پله می‌شد به کنار آب آن رفت و صورتی صفا داد.

مغازه‌ای در آبادی بود؛ تنها کسب باقی‌مانده در این روستا که در زمستان حدود ۲۰۰ نفر و در تابستان و لابد آخر هفته‌های آن حدود ۵۰۰ نفر.

هنوز خانه‌ها و بافت روستا حال و هوای قدیمی دارد و شاکله آن به هم نخورده است اما مشکل مالکیت چندده‌نفره و وارث‌هایی که نمی‌توان آن‌ها را مجموع کرد و همچنین بی‌نیازی صاحبان و بی‌علاقگی به حفظ مواریث کهن، مشکل اصلی بر سر باز زنده سازی بافت و زندگی این روستاست.

گاهی نیز برنامه‌های نیم‌بند و بی‌اساس و بی‌خیالانه گردشگری به‌جای احیا، نابود می‌کند خود مشکلی است؛ مانند کندن درختان سر به فلک کشیده ساحل رودخانه دره شمالی.

معماری سادیان و بافت باارزش آن اهمیت زیاد تاریخی و فرهنگی دارد و باید ابتدا توسط پژوهشگران و دانشجویان معماری و مرمت مطالعه، مستندسازی، شناسایی و معرفی شود، شاید بتوان آن را از ورطه نابودی نجات داد و توجه مردم و ساکنان اصلی روستا را بدان جلب کرد.

سادیان این شانس را دارد که در راستای توسعه تاریخی و گردشگری مرق قرار گیرد. مرق اکنون چند بوم گردی دارد و یک موزه شخصی و آثار تاریخی مهمی چون بقعه بابا افضل با آن شکوه و عظمت که محراب گچ‌بری آن بازمانده‌ای از اواخر سلجوقی و اوایل ایلخانی است و موقعیت طبیعی و ییلاقی آن در منطقه بی‌مانند است و بهشت طبیعت گردان است.

سادیان را باید سادیانی ها حفظ کنند، مسیر دیگری برای آن متصور نیست. روستاهای زیادی است که همانند سادیان متروک و رها شده که علاقه‌مندی ساکنان اصلی آن را می‌طلبد، تغییر سبک زندگی مردم و توسعه گردشگری می‌تواند به کمک ایده‌های باز زنده سازی بافت و خانه‌ها بیاید، امیدواریم که چنین شود.

#کاشان‌گشت #لیلا_صباغی
#محمد_مشهدی_نوش‌آبادی
https://www.instagram.com/p/CbS2ul-r2nK/?igshid=MDJmNzVkMjY= Open / Comment

2022-05-22 09:01:14 زیبایی‌ها و دیدنی‌های آبادی #سادیان(بخش دوم)

روستا از سمت شمال به دره زیبایی محدود می‌شود که اخیراً درختان زیبای آن را بریده‌اند به بهانه‌های واهی و بی‌پایه.

بالا می‌رویم از پناه دره که تپه صخره‌ای زیبا در سمت راست و آبادی در سمت چپ است و اندک خانه‌هایی نیز تازه‌ساز در جانب تپه ساخته شده است.

#سلخ آبادی در بالادست دره و در مجاورت خانه واقع شده است. چهار درخت چنار در چهارگوشه آن است که یکی از آن‌ها بزرگ‌تر است. عمر چنارها را تلفنی از دکتر #حمیدرضا_جیحانی می‌پرسیم، می‌گوید: تخمینا ۲۰۰ تا ۲۵۰ سال. خانه‌ای در دوطبقه و با ارتفاع خیلی زیاد در آنجا بود از حاج جواد اسماعیلی که هنوز به‌نوعی از آن استفاده می‌شد.

کمی بالادست اینجا قلعه آبادی است البته به سبک قلعه‌های کوهستانی که اتاق‌هایی در دوطبقه حول میدانی مستطیل شکل گرفته است و در زیر اتاق‌های جانب شمال کنده‌های بسیار جالبی قرار دارد که از سطح میدان حدود 3 تا 4 متر پایین‌تر است.

از محوطه سنگچین ورودی که درواقع حصار یا حیاط این کنده‌هاست راه باریکی است تا به محوطه کنده برسیم. هنوز آثار حضور گوسفندان در این کنده‌ها هست، جایی دنج و لابد معتدل برای رهایی گوسفندان و بره‌ها و فرورفتن در خواب عمیق ناشی از خستگی یک روز چریده در دشت و با مرور سوانح گذشته و شاید کابوس مرگ تحمیلی و خشن برای خوش‌آیند انسان‌های زورگو.

باری محیط میدان، کنده و آغل، خانه‌های دوطبقه قفل‌شده جانب شمال و خانه‌های خرابه و رو به ویران اما زیبا و باشکوه دیگر قلعه- میدان، سخت مرا با خود برد و در منگی قرارداد. حسی رؤیاآلود، زندگی‌های ازدست‌رفته و گذشته‌های بی‌بازگشتی که شاید در رؤیایی برگردد و یا در اسکیزوفرنی پیری که دیده‌ام که چگونه پیران به زندگی قدیم و دوست‌داشتنی‌شان بازمی‌گرداند.

اتاقی دوطبقه میراث خاندانی خانم صباغی برجای بود و ارزش حفظ داشت و تبدیل به بوم گردی. اتاق کوکب خانم بعد از مرگش ویران شده بود و گویا پسرخوانده است که مهندسی است قصد مرمت آن را داشت؛ کارکی کرده بود اما به هیچ فرجامی نرسیده بود.

در این قلعه خاموش امروز و پرهیاهو و شلوغ دیروز پیرِ زنی هنوز باقی‌مانده بود در اتاقی که مرمت شده بود. سلامی کردیم و سراغی گرفتیم؛ مهری خانم باقری تنها بود و فرزندان در شهر.
گفتیم: "بچه‌ها به شما سر می‌زنند؟‌"
گفت: "بله، اما خودشان هم گرفتارند؛"
تنها مادر است که می‌تواند در این تنهایی دوام بیاورد و بی‌توجهی فرزندان را به‌حساب گرفتاری‌شان بگذارد.
#کاشان‌گشت
#محمد_مشهدی_نوش‌آبادی
https://www.instagram.com/p/CbS0hEaowSK/?igshid=MDJmNzVkMjY= Open / Comment

2022-05-22 09:00:47 زیبایی‌ها و دیدنی‌های آبادی #سادیان (بخش یکم)
در مسیر روستای #مرق همیشه از باغات و سبزه‌زارهایی می‌گذریم که در نظرمان چیزی جز باغ کشاورزی و احیاناً اتاق‌های کشاورزان و یا خانه‌ای تازه‌ساز نیست، اما اینجا آبادی جالبی است که تحت تأثیر جاذبه‌های فرهنگی و طبیعی مرق قرار دارد- سادیان.

چهارشنبه ۱۳.۱۲.۹۹ در سادیان میهمان سرکار خانم #لیلا_صباغی لیدر گردشگری منطقه کاشان و شوهر ایشان جناب #محمد_احمدی بودیم، در همراهی جناب #محمد_خداداد. خانم صباغی خود اصلیت سادیانی دارد.

#بافت_سادیان از همین پای جاده مرق آغاز می‌شود، هنوز شاکله بافت قدیمی حفظ شده اما رمقی برای آن باقی نمانده است.

بزرگ‌ترین مشکل بافت زیبای این روستا رهاشدگی است. مردم آبادی را رها کرده و به شهر کاشان و غیر آن کوچیده‌اند و یا به سرای ابدی رفته‌اند.

خانه‌ها متروک، رها و مخروبه که در بسیاری از آن‌ها هنوز وسایل قدیمی زندگی هست بدون چفت‌وبست؛ گاهی چفت‌وبست هست اما سقف فروریخته و در وسایل زندگی، عکس‌های بر دیوار و در و پنجره فرو مالیده است.

به‌جز خانه‌هایی که در حول محور حیاط عمومی یا میدان‌گاه و ساباطی شکل گرفته و اکنون گرد مرگ بر آن پاشیده‌اند، نمونه‌هایی هم هست که خانه- باغ مجلل است اما ساختمان رها شده و آبکی به باغ آن می‌دهند و در موقع محصول مالکانی که عطای روستا را به لقای آن بخشیده‌اند، گاهی سراغ محصول باغی را از باغبان می‌گیرند.

در این میان از همه جالب‌تر خانه مرحوم حاج محمد #زین_ساز است که نمونه خوبی از افول حیات و سرزندگی سادیان است. خانه پهلوی است و مالک حدود سال ۱۳۵۹ از دنیا رفته و باغ و اتاق و حوض‌خانه به حال خود را شده است.

در اتاق تصاویر #روح‌الله_خمینی و #مرتضی_مطهری بر دیوار بر دیوار است و سکونت سال ۵۷ تا ۵۸ این خانه را نشان می‌دهد، گرچه همه‌چیز اتاق ویران شده و سقف فروریخته ازاره ها فرو خیسیده است، اما در اتاق بسته است.

می‌گویند صاحب‌خانه هنوز حجره‌اش در بازار کاشان هست، قفل شده و رها شده. فرزندان به تهران رفته‌اند به دنبال دنیایی خوب و پرنعمت و پر ثروت تر.

باری سیمای این باغ مخروبه با شکوفه‌های بهاری گردو و بادام و زردآلو هنوز زیبا و دلرباست و کمی راز آمیز، اهالی از میهمانی‌های مجلل باغ می‌گویند از بروبیا و هیاهوی فرو مرده آن.
(عکس‌ها از خانم #لیلا_صباغی)
#کاشان‌گشت
#محمد_مشهدی_نوش‌آبادی
https://www.instagram.com/p/CbSsxqRItqp/?igshid=MDJmNzVkMjY= Open / Comment

2022-04-04 16:07:17 کتاب "خاطرات حاخام یدیدیا شوفط" شامل اطلاعاتی درباره کاشان و یهودیان کاشان است و قصد دارم در نقد آن چیزی بنویسم. Open / Comment

2022-03-23 18:52:13 #کاشی_فیروزه‌ای_ارزشمند_بیدگل
کاشی زیارتگاه #هفت_امامزاده_بیدگل که در جریان مرمت در کف زمین در سال چهارصد پیدا شد، از نوع کاشی‌ لوح مزار است.

طول ضلع این کاشی مربع هفده و نیم سانت است و با توجه به کتیبه تاریخ، اثری از اوایل دوره #صفوی است، زمینه کاشی فیروزه‌ای است که به صورت زیر لعابی نقش و کتیبه شده است.

در بالای طرح محراب و دو قاب جانبی نقوش هندسی و گل و بوته کار شده و در داخل آن کتیبه. بخشی از آن تخریب شده و بخشی نیز بد خط و ناخواناست، اما آنچه از خوانش کتیبه به دست می‌آید چنین است:

"هو یحیی هو یمیت
تاریخ وفات مرحوم سراج الدین
بن محمد بن محمودبن عزیز آرا...ی
پسین نوزدهم فروردین ماه...
... و طالع ۹۲۶ هجری بمقبره
مرحوم محیی ... مدعو بشیخِ
بیدگل، قریه درب سلمغان"

با سپاس از جناب #عمادالدین_شیخ‌الحکمایی که در خوانش کتیبه کمک کردند و سپاس از جناب #محسن_یونسی که این کاشی را مرمت کردند.

محله‌ای به نام #درب_سلمغان احتمالا مبین این است که به احتمال زیاد محله سلمغان (#سلمقان) در دوره‌ای خارج از باروی بیدگل قرار داشته و آبادی مجزایی بوده است.

همچنانکه محله درب مختص‌آباد نشانگر این است که #محله_مختص‌آباد روزگاری خارج از دروازه بیدگل بوده و می‌دانیم که بر اساس وقف‌نامه #دارالسیاده_کاشان، مختص‌آباد در دوره #ایلخانی قریه‌ای جدا از بیدگل بوده است.

این کتیبه که باید قدیمی‌ترین کتیبه تاریخدار شهر #آران_و_بیدگل باشد، از جهت تاریخی و فرهنگی اهمیت دارد.
#کاشان‌پژوهی #شهرستان_آران_و_بیدگل
#محمد_مشهدی_نوش‌آبادی
https://www.instagram.com/p/CbN8cN5LCHQ/?utm_medium=share_sheet Open / Comment

2022-03-23 18:51:44 Open / Comment

2022-03-23 18:50:32 فواید تاریخی دیوان محتشم

کاملترین مجموعه دواوین و اشعار محتشم با عنوان #هفت_دیوان_محتشم_کاشانی (۹۹۶-۹۳۵ ه) در دو مجلد با مقدمه، تصحیح و تعلیقات #عبدالحسین_نوایی و #مهدی_صدری (تهران: #میراث_مکتوب، ۱۳۸۰) نشر شده است.

دیوان ششم از هفت دیوان محتشم با عنوان ضروریات، به #ماده_تاریخ های سروده شده توسط وی اختصاص دارد.

برخی از آنها مانند ۶ رباعی جهت تاجگذاری #شاه_اسماعیل_دوم متضمن رقم عجیب ۱۱۲۰ ماده تاریخ است و شاهکاری در این زمینه محسوب می‌شود.

بیشتر ماده تاریخ ها به مرگ شاعران، اهل سیاست، عالمان و #مشاهیر_کاشانی عصر اختصاص دارد، برخی نیز ماده تاریخ ایجاد بنا و چاه و ساخت و ساز است.

برخی نیز درباره حاکمان و یا وزیرانی است که به‌ حکومت کاشان منسوب شده اند و برای شناسایی اوضاع سیاسی کاشان در عصر محتشم مفید است.

ماده تاریخ های محتشم از جهت جغرافیای تاریخی نیز جالب است.
مثلا ما از وجود ۳ دروازه شهر در آن دوره آگاه می شویم.
محتشم به حفر دو چاه سرد بر
#دروازه_عطا به سال ۹۶۸ ص ۱۵۳۶ و تعمیر برکه بر #دروازه_دولت به سال ۹۸۹ اشاره دارد. ص۱۵۸۱

این امر نشان می دهد که این دروازه ها در قرن دهم هم برجای بوده اند، در این باره وجود دروازه دولت اهمیت بیشتری دارد چون تصور می کردیم اين نام بعدها به دروازه دولت داده شده است.

همچنین از احیای #دروازه_سیدبیک به فرمان #محمدخان_ترکمان در سال ۹۹۱ اشاره دارد که نامی ناآشنا برای دروازه‌های شهر است. ص ۱۵۸۷
تعمیر #قلعه_جلالی به امر محمدخان ترکمان به سال ۹۹۲ انجام شده است. ص۱۶۰۹

اطلاعاتی مانند دفن عبدالغنی برادر محتشم در مشهد عطای موسی (#سلطان_عطابخش) به سال ۹۵۹ ص۱۴۷۷ و ایجاد چاه سرد حوالی روضه سلطان حسن موسی ص ۱۵۳۵ که باید #زیارتگاه_میرنشانه باشد نیز قابل توجه است.

اعدام #محمود_کفجه به سال ۹۷۵ که او را سر ملعونان می داند ممکن است با کشتار #نقطویه در دوره شاه طهماسب مربوط باشد. ص ۱۴۷۸

تاریخ طلسمی که #ملاعنایت الله به فرموده ولی خان بیک ساخته بود در سال ۹۸۸ ص ۵و۱۵۷۴ که بی زحمت دلو و رسن آب از چاه بیرون می‌آمد نیز مهم است چون این ملاعنایت نابغه‌ای بوده که ساعت آبی #میدان_عمادی را نیز با چندین ظرائف بازسازی کرده است.

وقف #شدّه که همان توغ یا علم است به سال ۹۹۰ص۱۵۹۹، همچنین اشاره به مرگ چند روضه خوان و قصه‌خوان نیز متضمن گستردگی آیین‌های محرم در دوره وی است از جمله سید حسین روضه خوان، جمال قصه خوان، #حافظ_محمدجان_روضه_خوان و میرسلطان عاشورخوان.
#کاشان‌پژوهی
#محمد_مشهدی_نوش‌آبادی
https://www.instagram.com/p/CbDRmEbIW6F/?utm_medium=share_sheet Open / Comment

2022-03-22 23:33:30 #چهارباغ_کاشان
بر اساس پاره‌ای از منابع تاریخی دوره قاجار و پهلوی چهارباغ عنوان خیابانی است که از میدان دروازه دولت کنونی آغاز و در مسیر مدخل #کاشان امتداد داشته است. ابهامات درباره این خیابان زیاد است؛ درباره علت نامگذاری، ویژگی‌ها، محدوده و زمان احداث آن.

جان جانسن که در سال 1232 قمری از کاشان دیدن کرده، بر آن است که باغ شاه واقع در این محدوه یکی از چهار محوطه‌ای است که در کناره خندق بیرونی شمال شهر و در نزدیکی دروازه اصلی، تشکیل چهارباغ می دهند. وی ضمن توصیف درختان سرو و صنوبر کهن این باغ ها، کاشت آن را به دوره شاه عباس نسبت می دهد (ص، 132 و 133).

درحالی که حسین پرتوبیضایی از نویسندگان دوره پهلوی چهارباغ کاشان را خیابانی می داند که شبیه خیابان چهارباغ اصفهان، دیدگاهی که با نظر برخی پژوهشگران که اساسا چهار باغ را به فرم باغ چهاربخشی یا چهارباغی نمیدانند، همراستایی دارد.

پرتو بیضایی حد خیابان چهارباغ را از دروازه دولت و سپس در امتداد خیابان پهلوی (22 بهمن) و جاده شوسه قم تا جایی معروف به «چاله گرمه» ذکر می کند.

امین الله رشیدی نیز در نقل خاطرات کودکی خود از سال 1312 شمسی، ضمن استناد به قول پرتوبیضایی از قدم زدن در خیابان چهارباغ تنها تفرجگاه شهر یاد می کند که انتهای آن بنایی موسوم به «قوقونه» بوده و اولین ساخت و سازه‌های شرکت ریسندگی و بافندگی (شماره یک) در نزدیکی آن صورت گرفته است (ص 37).

#پرتوبیضایی ارتباط چهارباغ با باغات شاهی صفوی را نفی می‌کند و زمان احداث آن را دوره فتحعلی شاه می داند. استناد وی به تاریخ احداث این خیابان، قصیده اکبر نطنزی در تذکره ثمر نایینی است که به ساخت این خیابان توسط حاجی حسین خان حاکم کاشان شبیه به چهارباغ اصفهان، در دوره فتحعلی شاه اشاره شده است:

در جنب شهر کاشان بیاراست چارباغی/ کز هر جهت بود به از هشت باغ رضوان... از بهر تاریخ گفتا خرد به اکبر/ گو از جنان هویدا شده گلشنی به کاشان (1226 ه. ق) (ص 194 -196)

اما عکس والتر میشل هولتسر در سال 1303 شمسی، ابتدای این خیابان از جانب دروازده دولت نشان می دهد که فاقد درخت و ویژگی های چهارباغ است، گرچه ممکن است درخت‌های مورد اشاره در بخش های میانی یا انتهایی خیابان بوده باشد، اما به هر روی مسلم است که این خیابان از دروازه دولت آغاز و تا حدود انتهای خیابان 22 بهمن کنونی منتهی می شده تنها خیابان شهر بوده که به نام چهارباغ شهرت داشته است.

گرچه صراحتی نیست این خیابان که اکبری آن را به ‌هشت باغ رضوان تشبیه کرده چه ویژگی هایی داشته و علت نامگذاری آن چه بوده است؟
#محمد_مشهدی_نوش‌آبادی
https://www.instagram.com/p/CbGQnqNryQf/?utm_medium=share_sheet Open / Comment