بازپیرایی دینی در میانه جنگ واصلاح یادمان چهل و پنجمین سالگرد | بنياد فرهنگی دكتر علی شريعتی

بازپیرایی دینی در میانه جنگ واصلاح
یادمان چهل و پنجمین سالگرد شهادت علی شریعتی -1

سوسن شریعتی

@iranfardamag

شریعتی برای یافتن پاسخ به دو پرسش مکرر، جهانشمول و پر دوام ِ «چه باید کرد؟» و «از کجا آغاز کنیم؟» با سخن از دوران آغاز می کند . فهم پروژه او با نام های متعددی چون «رفرماسیون دینی»، پروتستانتیسم اسلامی»، «رنسانس مذهبی در گرو شناخت تحلیل او از تعریف دوران و مسئله آن است. باید دید شریعتی بر اساس کدام تعریف از دوران در نیمه دوم دهه چهل و با آغاز تدریس در دانشکده مشهد (1345)با درس تاریخ صدر اسلام آغاز می کند و در ادامه با انتخاب حسینیه ارشاد به عنوان تریبونی آزاد و نیز در دانشکده های سراسری در ایران، از رویکرد ایدئولوژیک به دین؛ تصفیه و استخراج منابع فرهنگی؛ مذهب علیه مذهب و تشیع علوی-تشیع صفوی سخن می گوید؟ با چه تحلیلی از دوران از فعالیت های سیاسی قبلی فاصله می گیرد و خود را یک سر به پروژه اصلاح دینی می سپارد؟ آیا یک مصلح اجتماعی است که پشت به فعالیت های متداول سیاسی با مخاطب خود حرف می زند و یا فرهنگی کاری است سرخورده از امر سیاسی و مشغله های مکررش؟

این مقاله بر دو محور می چرخد:
الف: پروژه اصلاح دینی از سوی شریعتی مبتنی بر چه تحلیلی از دوران طرح افکنی شد ؟
ب: چهل سال بعد چه اشتراکات و افتراقاتی را می توان با این پروژه برشمرد؟

*******

الف: پروژه اصلاح دینی از سوی شریعتی مبتنی بر چه تحلیلی از دوران طرح افکنی شد ؟

تعاریف متعدد بر اساس رویکردهایی متفاوت از مفهوم دوره وجود دارد. ضرورت دوره بندیِ زمان در غرب مبتنی بود بر شکل گیری این میل که با مفهوم دوره بتوان از دیروز، امر متفاوت ساخت و با تخته بند گذشته کردن آن از امروز سخن گفت و یا فردا را تدارک دید. از قرن هفدهم به بعد تعاریف متعددی از دوره داده می شود. از میان تعاریف متعدد درباره دوره نزدیک ترین به نگاه شریعتی، دوره همچون پروسه است. . در این نگاه دوره دیگر یک سیستم بسته نیست، همزیستی عناصر یکدست و هوموژن نیست، آغاز و پایان تعریف شده متعین ندارد و دست آخر با اپیستمه های مسلط نمی توان تعریفش کرد. دوره عبارت است از همزیستی تنش آلود وضعیت ها و نیز لایه های متعدد «مدت زمان ها» و یا ناهمزمان ها( میان امر خاص- امر عام؛ امر ثابت- امر متحرک.؛ زمان اجتماعی-زمان فرهنگی، زمان تاریخی..). برودل، مورخ فرانسوی و از چهره های برجسته مکتب آنال از دیالکتیک دیرند ها(Duree) سخن می گوید: زمان تند سیاسی، زمان میان مدت اجتماعی-اقتصادی، و زمان کند و بی حرکت فرهنگ . برای تشخیص دوره و تشخص آن باید این سه زمان با هم صرف شود. برای دانستن این که کجا ایستاده ایم و به کجا می رویم.

شریعتی پروژه خود را بر اساس شناسایی یک سری تنش ها و چند لایگی های زمانی تعریف می کند و بااین تعریف از دوره به دنبال فهم و شناسایی خود-ویژگی های دورانی ما است؛ خودویژگی هایی که هم اکنون- زده است و هم در دیروزی فعال و زنده غوطه ور. این همه عبارتند از :

تنش میان زمان بومی و زمان جهانی. شریعتی در تعریف زمان بومی خود از همزیستی دو ناهمزمان در جامعه سخن می گوید: زمان تقویمی- زمان تاریخی. تقویم می گوید قرن بیستمی هستیم حال آنکه زمان فرهنگی- تاریخی ما همچنان در پایان قرون وسطی است. زیست توأمان این دو ناهمزمان است که زمان بومی ما را خودویژه می کند؛ مجبور به گفتگوی همزمان با تاریخ کند فرهنگی خود و نیز مجبور به گفتگو با عصر خویش و بیماری هایش.

تنش شرق و غرب . شریعتی از دو نوع دچار بودگی یاد می کند که یکی از آن دو کمتر شنیده شده است : غربزدگی و شرق زدگی (در کتاب «ما و اقبال»)دچار بودگی ای که نه تنها ژئو پلیتیک و یا مربوط به سبک زندگی است بلکه تنشی است اگزیستانسیل برای هر انسان شرقی، جهان سومی، مسلمان و ایرانی و قرن بیستمی. این جمله که «انسان سراسیمگی میان شرق و غرب ِ خویش است.» ناظر بر این وجه است. و از همین رو شریعتی در باره کتاب مهم خود کویر می گوید که او در این کتاب تلاش کرده است که میان این دنیا ها پل بزند و راه باز کند.

تنش میان دیروز و اکنون. از دیگر آسیب هایی است که به نظر او دوران ما را تشخص می دهد. رفت و برگشت میان نوستالژی برای دیروز و ذوق زدگی در برابر امر امروزی. میان نارسیسیزم و آسیمیلاسیون . دیروز ایران باستانی باشد یا دیروز اسلامی ایده آلیزه شده . امروز ِ تقلیدی صادراتی و تشبهی باشد و یا امروزی محصول ابداع و خلاقیت. تنش حافظه و تخیل است که شریعتی را وا می دارد که از دو ترم «بازگشت به خویش» و نیز «ابداع به خویشتن» توآمان استفاده کند....


متن کامل :

https://bit.ly/3zJgqW7

#رفرم_دینی
#ایران_فردا
#علی_شریعتی
#سوسن_شریعتی
#چهل_و_پنجمین_سالگرد_شهادت
https://t.me/iranfardamag