فرهنگستان زبان و ادب فارسی

2022-08-30 08:55:27 وب‌نشست‌های تخصصی نگاهی به پیشرفت‌های گونه علمی زبان فارسی
واژه‌گزینی در علوم زمین، از آغاز تمدن تا امروز: توانمندی‌ها و کمبودهای زبان فارسی
دکتر سروش مدبری، دانشیار دانشگاه تهران

واژه‌گزینی در علوم زمین پیشینه‌ای به اندازۀ تمدن بشری دارد. انسان از ابتدای پیدایش بر روی زمین، برای شناخت، تعریف و بهره‌برداری از محیط پیرامون، به ساخت واژگانی نیاز داشت.
در آغاز، نام‌گذاری و توصیف پدیده‌های مشاهداتی به‌آسانی انجام می‌پذیرفت، اما با پیشرفت دانش و تنوع و پیچیدگی مفاهیم، واژه‌گزینی دشوار شد.
زبان علم ساخت واژگان جدید در زبان‌های دیگر را با دشواری روبه‌رو کرده است و گزینش و ساخت واژگانی که کاربران علوم زمین آن را بپذیرند و به‌ کار برند چالشی بزرگ است که با موفقیت و شکست‌هایی همراه بوده است که در این گفتار تلاش می‌شود به این چالش‌ها پرداخته شود.
علاقه‌مندان برای حضور در وب‌نشست «واژه‌گزینی در علوم زمین، از آغاز تمدن تا امروز: توانمندی‌ها و کمبودهای زبان فارسی» می‌توانند از ساعت ۱۸ چهارشنبه، ۹ شهریورماه ۱۴۰۱، به پیوند زیر مراجعه کنند:
https://webinar.itland.org/b/7xp-pgl-m5h-hbd Open / Comment

2022-08-28 08:57:17 @theapll
زندگی‌نامه و خدمات فرهنگی دکتر اصغر دادبه

شنبه، اول مردادماه ۱۴۰۱، مراسم بزرگداشت مقام علمی و فرهنگی دکتر اصغر دادبه، ادیبِ فلسفه‌دان و چهرۀ ماندگار ادبیات عرفانی و فلسفۀ اسلامی، به همت انجمن آثار و مفاخر فرهنگی برگزار شد. در این آئین نکوداشت حسن بلخاری، رئیس انجمن آثار و مفاخر فرهنگی، مهدی محقق، رئیس هیئت‌مدیرۀ انجمن، فتح‌الله مجتبائی عضو پیوستۀ فرهنگستان زبان و ادب فارسی، سید محمد کاظم موسوی بجنوردی، رئیس مرکز دایرةالمعارف بزرگ اسلامی، نصرالله پورجوادی، عضو پیوستۀ فرهنگستان زبان و ادب فارسی، سیروس شمیسا، استاد دانشگاه، محمودرضا اسفندیار، استاد ادیان و عرفان دانشگاه آزاد اسلامی ، فریبا افکاری رئیس کتابخانۀ دانشکدۀ مطالعات جهان دانشگاه تهران، و علی عبدالکریمی، از شاگردان دکتر دادبه، به ایراد سخن پرداختند.
به همین مناسبت کتاب زندگی‌نامه و خدمات علمی و فرهنگی دکتر اصغر دادبه شامل ۳۷ مقاله از استادان و دوستداران و علاقه‌مندان این استاد گران‌قدر منتشر شد. فهرست برخی از مقالات این مجموعه عبارت‌ است از: «در التقای شعر و فلسفه»، حسن بلخاری قهی؛ «کتاب‌شناسی»، افسانه شفاعتی؛ «دکتر دادبه، استاد جامع ادبیات»، مهدی محقق؛ «فرزانۀ داد و بهی»، کاظم موسوی بجنوردی؛ «دکتر دادبه، انسان اخلاقی و خردمند»، زنده‌یاد محمدعلی اسلامی ندوشن؛ «خوشا که با جوهرۀ فضل هم‌وطنم»، نصرالله پورجوادی؛ «یاد یار مهربان آید همی»، بهاءالدین خرمشاهی؛ «بازجستن روزگار وصل»، یدالله جلالی پندری؛ «دکتر دادبه و فرّ فرماندهی»، سیروس شمیسا؛ «دادبه، سخن‌سرایی ادیب و ایران‌دوست»، اکبر ایرانی؛ «متجدد سنت‌مدار»، بهرام پروین گنابادی؛ «نوآوری‌های برآمده از نگاه فلسفی به ادبیات»، حسن قریبی؛ «دکتر دادبه، در مسیر معناشناسی فلسفه، ادبیات و تاریخ»، نادره جلالی؛ «استاد داد و دانایی»، بهادر باقری؛ «معلمی شیوه‌آموز و استادی شاگردپرور»، مرتضی قاسمی؛ «عشقبازی خالق با خود»، فتح‌الله مجتبایی؛ «حافظ و رندی»، فرانکلین لوئیس، ترجمۀ محمدرضا عدلی؛ «جایگاه ادبیات عرفانی و فلسفۀ اسلامی در آثار دکتر اصغر دادبه»، احمد فروزانفر، زهرا اسحقی؛ «عقل‌گرایی فخررازی در عصر حنابله»، محسن دریابیگی؛ «حکمت کم‌آزاری»، یدالله قائم‌پناه؛ «نظریۀ اخلاقی کم‌آزاری در پرتوی خرد ایرانی»، علی‌اکبر جعفری ندوشن.
کتاب زندگی‌نامه و خدمات علمی و فرهنگی دکتر اصغر دادبه را انجمن آثار و مفاخر فرهنگی در ۵۹۶ صفحه و به بهای ۱۵۰هزار تومان منتشر کرده است.

پیوند خبر در وبگاه فرهنگستان:
https://apll.ir/?p=10855
https://apll.ir/wp-content/uploads/2022/08/%D8%B2%D9%86%D8%AF%DA%AF%DB%8C-%D9%86%D8%A7%D9%85%D9%87-%D8%AF%DA%A9%D8%AA%D8%B1-%D8%AF%D8%A7%D8%AF%D8%A8%D9%87-1200x675.jpg Open / Comment

2022-08-20 15:46:57 @theapll
پیام تسلیت دکتر غلامعلی حدّاد عادل به‌مناسبت درگذشت زنده‌یاد دکتر سیّد محمد اکرم

دکتر سیّد محمد اکرم، شاعر و ادیب برجستۀ پاکستانی و استاد دانشگاه پنجاب، دار فانی را وداع گفت. به همین مناسبت دکتر غلامعلی حدّاد عادل، رئیس فرهنگستان زبان و ادب فارسی، در پیامی درگذشت این استاد و دانشمند و شاعر پاکستانی را تسلیت گفت. متن پیام مذکور چنین است:

بسمه‌تعالی

درگذشت استاد و دانشمند و شاعر ارجمند پاکستانی و عضو افتخاری فرهنگستان زبان و ادب فارسی، دکتر سیّد محمد اکرم، متخلص به «اکرام»، مایۀ تأسف و تأثر همۀ کسانی شد که با شخص و شخصیت ایشان آشنایی داشتند و از دانش و ذوق آن استاد در کلاس‌های درس یا آثارشان بهره‌مند می‌شدند.

شادروان اکرم در حدود شصت سال پیش موفق به دریافت درجۀ دکتری از دانشکدهٔ ادبیات دانشگاه تهران شد و زآن‌پس ده‌ها سال به پاسداری از میراث گران‌قدر زبان و ادبیات فارسی در شهر لاهور و استان پنجاب و کشور پاکستان اهتمام ورزید. سیّد محمد اکرم شاعری توانا بود و شعرش درعین‌حال که از ذوق شاعرانۀ او حکایت می‌کرد نشانۀ روشنی از ریشه‌دار بودن زبان فارسی در پاکستان بود.

فرهنگستان زبان و ادب فارسی فقدان این استاد بزرگوار را به استادان و دانشجویان زبان فارسی دانشگاه پنجاب و دوستداران ادب فارسی در لاهور پاکستان و به دوستان و بازماندگان محترم ایشان تسلیت می‌گوید و برای آن فقید سعید از خداوند طلب علو درجات می‌کند.

غلامعلی حداد عادل
رئیس فرهنگستان زبان و ادب فارسی
۱۴۰۱/۵/۲۹

https://b2n.ir/s58642 Open / Comment

2022-08-15 11:37:56 @theapll
نگاهی به پیشرفت‌های گونۀ علمی زبان فارسی
واژه‌گزینی و ریاضی‌نویسی

محمد جلوداری ممقانی
عضو هیئت علمی دانشگاه علامه طباطبایی

محور‌های اصلی زبان علم، واژه و متن هستند که در این نشست در حوزۀ ریاضی بررسی می‌شوند. بخش اول نشست «واژه‌گزینی و ریاضی‌نویسی» به بررسی تحولات واژه‌گزینی ریاضیات از دارالفنون تا‌کنون اختصاص دارد. در این بخش اصول حاکم بر این رشته، به‌طور مشخص در ویراست‌های اول و دوم واژه‌نامۀ ریاضی و آمار، نیز بررسی می‌شوند.
در بخش دوم سخنرانی تأثیر ویرایش در ریاضی‌نویسی، که مرکز نشر دانشگاهی از بنیان‌گذاران آن بوده است، مورد توجه قرار می‌گیرد. وحدت واژگانی در کتاب‌های ریاضی به زبان فارسی (باتوجه‌به کتاب‌های ریاضی مرکز نشر دانشگاهی و مجلۀ نشر ریاضی) بخش پایانی این نشست تخصصی است.

علاقه‌مندان برای حضور در وب‌نشست «واژه‌گزینی و ریاضی‌نویسی» می‌توانند از ساعت ۱۸ چهارشنبه، ۲۶ مردادماه ۱۴۰۱، به پیوند زیر مراجعه کنند:
https://webinar.itland.org/b/7xp-pgl-m5h-hbd Open / Comment

2022-08-10 11:24:46 @theapll
پیام تسلیت دکتر حداد عادل به‌مناسبت درگذشت زنده‌یاد ابتهاج

چهارشنبه، نوزدهم مردادماه ۱۴۰۱، زنده‌یاد امیرهوشنگ ابتهاج (زادۀ ششم اسفند ۱۳۰۶)، شاعر و پژوهشگر، دار فانی را وداع گفت. به همین مناسبت دکتر غلامعلی حداد عادل، رئیس فرهنگستان زبان و ادب فارسی، در پیامی درگذشت این شاعر گران‌قدر را تسلیت گفت. متن پیام مذکور چنین است:
بسمه‌تعالی
درگذشت هوشنگ ابتهاج، شاعر پرآوازه و هنرشناس، مایۀ تأسف و تأثر دلبستگان به شعر و ادب فارسی شد. بی‌گمان، ابتهاج را می‌توان یکی از قله‌های بلند شعر فارسی در قرن اخیر دانست. او مظهر همزیستی دلپذیر سنّت و نوآوری در شعر معاصر ایران بود. زبان و بیان وی اگرچه از سنّت هزارسالۀ ادب فارسی مایه می‌گرفت، رنگ و آهنگ خاصی داشت که به شعر او هویت می‌بخشید. شعر سایه، به‌ویژه غزل‌های او، در ادبیات فارسی ماندگار خواهد شد.
فرهنگستان زبان و ادب فارسی فقدان او را به جامعۀ ادبی ایران و دوستداران و بازماندگان وی تسلیت می‌گوید و یاد و نامش را گرامی می‌دارد.

پیوند خبر در وبگاه فرهنگستان:
https://apll.ir/?p=10838
https://apll.ir/wp-content/uploads/2022/08/X190501-1-1200x675.jpg Open / Comment

2022-08-09 11:17:45 پسوندها و پسوندواره‌های فارسی امروز؛ با نگاهی به زبان علم
سید حمید حسنی
«وند»، از نگاه واژه‌شناختی و ساختواژی، از عناصر مهم واژگانی در زبان فارسی است.
در «فارسی نو»، یعنی فارسی پس از اسلام تا امروز، پیشوندها و پسوندها را زیرمجموعه‌ای از «تکواژهای وابسته» می‌شناسیم. این دو گونه از وندها، عموماً، در ساختِ واژه‌های مشتق از واژه‌های بسیطِ ازپیش‌موجود و واژه‌های بسیطِ نوساخته، چه در زبان عمومیِ معمول و چه در واژه‌سازیِ علمی، فعال بوده‌اند.
در این سخنرانی به پسوندهای فارسی نو پرداخته می‌شود. فرایند استخراج این پسوندها پیکره‌‌بنیاد است. «پیکرۀ فارسی امروز» (۱۴۰۰-۱۳۵۱) مشتمل است بر پانزده‌هزار سندِ متنیِ کوچک و بزرگ. حجم کلیِ پیکره بیش از ۹۰میلیون صورت‌واژه است.

علاقه‌مندان برای حضور در وب‌نشست «پیدایش و تطور وندهای علمی فارسی در سدۀ اخیر» می‌توانند ساعت ۱۹:۳۰ چهارشنبه، ۱۹ مردادماه ۱۴۰۱، به پیوند زیر مراجعه کنند:
https://webinar.itland.org/b/7xp-pgl-m5h-hbd Open / Comment

2022-08-09 11:17:18 پیدایش و تطور وندهای علمی فارسی در سدۀ اخیر

دکتر رضا عطاریان
گرایش به ساخت‌های اشتقاقی و وندافزایی در گونۀ علمی زبان فارسی، در مقایسه با ساخت‌های ترکیبی، در سدۀ اخیر رو به افزایش بوده است. به همین منظور زبان علمی فارسی، علاوه‌بر استفاده از وندهای موجود در زبان طبیعی، به ابداع وندهای ویژه‌ای برای رفع نیازهای اختصاصی خود پرداخته و از روش‌هایی چون تخصیص وندهای موجود، استفاده از وندهای ترکیبی، قرض‌گیری برون‌زبانی (وندهای علمی بین‌المللی) یا درون‌زبانی (گونه‌های تاریخی و جغرافیایی) بهره گرفته است. در این سخنرانی، با ارائۀ نمونه‌هایی مستند، پیدایش و تطور وندهای فارسی در دورۀ تاریخی یادشده نشان داده می‌شود.

علاقه‌مندان برای حضور در وب‌نشست «پیدایش و تطور وندهای علمی فارسی در سدۀ اخیر» می‌توانند ساعت ۱۸ چهارشنبه، ۱۹ مردادماه ۱۴۰۱، به پیوند زیر مراجعه کنند:
https://webinar.itland.org/b/7xp-pgl-m5h-hbd Open / Comment

2022-08-02 10:31:27 @theapll
پیام تسلیت فرهنگستان زبان و ادب فارسی به‌مناسبت درگذشت دکتر رضا خیراندیش

فرهنگستان زبان و ادب فارسی یکی از خادمان زبان فارسی و استادان همکار خود را از دست داد. دکتر رضا خیراندیش از سال ۱۳۸۲ به‌عنوان عضو گروه واژه‌گزینی تخصصی مهندسی محیط‌ زیست و انرژی با فرهنگستان همکاری داشتند. ایشان مهندس منتخب فرهنگستان علوم در حوزهٔ محیط زیست بودند.
فرهنگستان زبان و ادب فارسی این ضایعۀ بزرگ را به خانواده ایشان و جامعۀ علمی تسلیت می‌گوید و برای ایشان از درگاه خداوند طلب آمرزش می‌کند. Open / Comment

2022-08-02 09:55:16 @theapll
سومین نشست «نگاهی به پیشرفت‌های گونۀ علمی زبان فارسی» (سخنرانی دوم)

ساخت‌های نحوی در مقام واحدهای واژگانی

دکتر علاالدین طباطبایی، عضو هیئت علمی و عضو وابستۀ فرهنگستان زبان و ادب فارسی

در این گفتار به بررسی ساخت‌های اضافی‌ای پرداخته می‌شود که لزوماً باید در واژگان درج شوند، یعنی ساخت‌هایی که علی‌رغم دانستن معنای اجزای سازنده‌شان و نیز دانستن روابط دستوری میان اجزای سازنده‌شان نمی‌توانیم معنا و مصداق کلیت آنها را دریابیم.

چهارشنبه، ۱۲ مرداد ۱۴۰۱، ساعت ۱۹:۱۵
پیوند ورود:
https://webinar.itland.org/b/7xp-pgl-m5h-hbd Open / Comment

2022-08-02 09:51:56 @theapll
سومین نشست «نگاهی به پیشرفت‌های گونۀ علمی زبان فارسی» (سخنرانی اول)

تعریف‌نگاری تخصصی: بررسی تطبیقی فرهنگ‌های عمومی و تخصصی

نسرین پرویزی، معاون گروه‌های واژه‌گزینی و فرهنگ‌نویسی فرهنگستان زبان و ادب فارسی

هنگام استفاده از یک فرهنگ لغت، آنچه بیش از سایر اقلام ذکرشده در هر مدخل اهمیت دارد، تعریف واژه یا اصطلاح است. ارائۀ تعریف و معنای واژه نقش مهمی در درک مطالب در ذهن کاربر دارد و مخاطب را در انتخاب اصطلاح مناسب و برقراری ارتباط با متنی که در دست دارد یاری می‌رساند. نقش تعریف‌نگاری در حوزه‌های علمی به دلیل دقتی که لازمۀ آن‌هاست بسیار چشمگیرتر است.
پرسش‌های این سخنرانی عبارت‌اند از:
ــ تعریف‌نگاری در فرهنگ‌های عمومی و تخصصی چه تفاوتی دارند؟
ــ فرهنگستان زبان و ادب فارسی در کار واژه‌گزینی و تدوین فرهنگ‌ واژه‌های مصوب خود در ارائۀ تعریف مناسب چگونه عمل کرده است؟

چهارشنبه، ۱۲ مرداد ۱۴۰۱، ساعت ۱۸:۰۰
پیوند ورود:
https://webinar.itland.org/b/7xp-pgl-m5h-hbd Open / Comment