محمدعلی کاتوزیان ناصرالدین‌شاه آگاه و متکی به نفس بود و باشخص | چرا ملت‌ها شکست می‌خورند؟
محمدعلی کاتوزیان
ناصرالدین‌شاه آگاه و متکی به نفس بود و باشخصیت و مقتدر. چهرهء او در یک عکسِ دسته‌جمعی که با پرنس و پرنسسِ وِلز، لرد و لیدی سالزبری، بزرگان و مقامات ایرانی و انگلیسی برداشته است، بسیاری از این صفات را نشان می‌دهد. پس انحطاط دولت قاجار بیشتر ناشی از رشد صنایع و امپراتوری‌های اروپایی بود تا ضعفی غیرعادی در شخصیت شاه. ناصرالدین‌شاه در سرتاسر دوران زمامداریش توانست هم اقتدار خود در مرکز و ولایات، و هم منزلت خود در نزد قدرت‌های خارجی را حفظ کند. شاید بهتر از هر حاکم مستبد دیگری توانست نزول فزایندهء قدرت سیاسی، اقتصادی و نظامی ایران را در مقایسه با اروپا اداره کند...مرگ ناصرالدین‌شاه از اقتدار دولت در مرکز و ولایات بیش از پیش کاست و هرج‌ومرج رو به فزونی نهاد. جانشین او مرد ناتوانی بود و در نتیجه، رقابت خصمانهء مقامات با یکدیگر و نیز حرص و آز آنها افزایش یافت. انقلاب مشروطه واقعه‌ای اجتناب‌ناپذیر نبود؛ این وضع موجود بود که آن را اجتناب‌ناپذیر ساخت.
