منشأ خطا در جنیان و انسان تالیف: حیدر حب الله ترجمه: مجمع علم | افکار و آراء حیدر حب‌الله

منشأ خطا در جنیان و انسان

تالیف: حیدر حب الله
ترجمه: مجمع علمی طور سینا

پرسش:
درگیری قوای باطنی انسان در موارد حُسن و قبح و اموری که بایستی انجام شوند و کارهایی که نباید انجام شوند، سبب اصلی خطاهای انسان است، حال منشأ خطای جنیان چیست؟

پاسخ:
آنطور که از متون دینی برداشت می­شود جنیان همانند انسانها، هم افراد صالح دارند و هم ناصالح؛ و به احتمال زیاد – با توجه به نصوص دینی- در این مساله نیز با ما تفاوتی نداشته باشند. برای اثبات این ادعا، به روش دیگری جز جمع آوری شواهد از متون دینی دسترسی ندارم.

ماجرای آدم و ابلیس بر این مطلب دلالت دارد که ابلیس – که از جنیان به شمار می­رود- گرفتار همان اشتباهاتی شد که انسان گرفتار آن­ها می­شود. برای مثال او باور کرده بود که آتش برتر از خاک است، خود را برتر و مقدم می­دانست، به انسان حسادت می­کرد و … . پس متون قرآنی به ما نشان می­دهند در مساله خطا و انحراف و هدایت، جنیان نیز مخلوقاتی شبیه ما هستند.

حتی هنگامی که قرآن از جنیانی سخن می­گوید که به تلاوت قرآن توسط پیامبر ما صل الله علیه و آله گوش می­دادند، در ادامه توضیح می­دهد که آن­ها نیز مانند ما از این آیات بسیار متأثر می­شدند، به سوی قوم خود باز می­گشتند و در مورد شنیده­هایشان سخن می­گفتند، بدون اینکه قرآن به تفاوت­های آن­ها با ما در این امر اشاره­ای داشته باشد. همچنین سوره جن اوضاع جنیان را مانند اوضاع و حالات ما تبیین می­کند، مانند اینکه میان آن­ها افرادی کودن و کم عقل وجود دارد، ، برای آن­ها حق و باطل، خلط می­شود و نمی­توانند حق را تشخیص دهند، عده­ای از آنان باور نمی­کنند که قیامتی در پیش است و اینکه میان آن­ها هم افرادی ظالم زندگی می­کنند و هم افرادی عادل.

به همین ترتیب داستان حضرت سلیمان هم به ما نشان می­دهد که جنیان نیز با ظواهر امور سر­و­کار دارند و در نتیجه مانند انسان اشتباه می­کنند، برای مثال با اینکه حضرت سلیمان بر روی تخت خود از دنیا رفته بود آن­ها نفهمیدند تا آن که از طریق دابة الارض (موریانه) متوجه شدند.

در کنار همه این­ها می­بینیم که مخاطب آیات قرآنی، هم انسان­ها هستند و هم جنیان و بدون هیچ تفاوتی برای هر دو طیف از موجودات هم از پاداش سخن می­گوید و هم از مجازات، هم از ستایش و هم از تقبیح، که همه اینها به ما نشان می دهد آن­ها امت­هایی شبیه به ما هستند. به این آیات دقت کنید:

«وَ يَوْمَ يَحْشُرُهُمْ جَميعاً يا مَعْشَرَ الْجِنِّ قَدِ اسْتَكْثَرْتُمْ مِنَ الْإِنْسِ وَ قالَ أَوْلِياؤُهُمْ مِنَ الْإِنْسِ رَبَّنَا اسْتَمْتَعَ بَعْضُنا بِبَعْضٍ وَ بَلَغْنا أَجَلَنَا الَّذي أَجَّلْتَ لَنا قالَ النَّارُ مَثْواكُمْ خالِدينَ فيها إِلاَّ ما شاءَ اللَّهُ إِنَّ رَبَّكَ حَكيمٌ عَليم وَ كَذلِكَ نُوَلِّي بَعْضَ الظَّالِمينَ بَعْضاً بِما كانُوا يَكْسِبُون يا مَعْشَرَ الْجِنِّ وَ الْإِنْسِ أَ لَمْ يَأْتِكُمْ رُسُلٌ مِنْكُمْ يَقُصُّونَ عَلَيْكُمْ آياتي‏ وَ يُنْذِرُونَكُمْ لِقاءَ يَوْمِكُمْ هذا قالُوا شَهِدْنا عَلى‏ أَنْفُسِنا وَ غَرَّتْهُمُ الْحَياةُ الدُّنْيا وَ شَهِدُوا عَلى‏ أَنْفُسِهِمْ أَنَّهُمْ كانُوا كافِرين»[2] (انعام: 128-130) بنابراین جنیان و انسان ویژگی­هایشان برابر است، به یکدیگر گوش می­دهند، زندگی در دنیا آن­ها را نیز فریب می­دهد، خداوند آن­ها را هم می­ترساند و به آن­ها هشدار می­دهد و تمام این مطالب تشابه شدید انسان و جنیان را در عوارض نفسانی، روحی و سلوکی نشان می­دهد.

اینکه در قرآن از حور العینی سخن به میان می­آید که دست انسان­ها و جنیان[3] به آن­ها نرسیده است تا حدودی نشان می دهد حتی امیال غریزی آنها مانند انسان است؛ و این باعث می­شود هر دو را از یک زاویه مشاهده کنیم. افزون بر همه این موارد شواهد قرآنی دیگری نیز وجود دارد که شباهت میان انسانها و جنیان را نشان می­دهد.

با این­همه نمی­توانیم به شکلی قطعی ماهیت ساختار جسمی و روحی آن­ها را کشف کنیم و به جوهر و ذات آن­ها راه یابیم. این­ها فقط معیارهایی بودند که تشابهات میان آن­ها و انسان­ را در نمودهای عقلی، سلوکی و روانی نشان می­دادند. این شباهت­ها آن­جا به اوج خود می­رسد که بگوییم جنیان آفریده­هایی مادی هستند و مجرد از ماده نیستند و نهایتا از ماده­ای تشکیل شده­اند که بدون ابزار قابل مشاهده نبوده و با حواس ظاهری نمی­توانیم آنها را درک کنیم که عده­ای از فیلسوفان، متکلمان، مفسران و پژوهشگران نیز همین نظر را دارند.

در این مختصر بیش از این نمی­گنجید و تفصیل بحث محل دیگری را می­طلبد.

@heidar_hobbollah