🔴 آکادمی علوم انسانی

2022-07-19 13:53:23 آیا طرح صیانت، چراغ خاموش در حال اجرا است؟

در چند ماه گذشته از ابتدای سال ۱۴۰۱، اتفاقات متفاوتی در سیاست‌گذاری فناوری اطلاعات در ایران و همچنین در نحوه سرویس‌دهی شرکت‌های فعال در این حوزه رخ داد که باعث شده کاربران فضای مجازی با نشانه‌های مختلف به این نتیجه برسند که «طرح صیانت چراغ خاموش، در حال اجرا است».

راستی‌آزمایی چنین گزاره‌ای بسیار دشوار است زیرا ما نمی‌دانیم در ذهن دولت‌مردان جمهوری اسلامی به‌خصوص شورای عالی فضای مجازی چه می‌گذرد. اما شواهدی هست که نشان می‌دهد بخش‌های مختلف از محتوای طرح صیانت، به بهانه‌های مختلف در زمینه های متفاوت درحال اجرا است. برای مثال:

در مساله مشهور به «قفل کودک جستجوی گوگل» می‌دانیم که مساله فراتر از اپراتورها و در سطح شرکت زیرساخت بوده‌است. طبق طرح صیانت نهاد تنظیم‌گر می‌تواند با اعمال خط مشی ترافیکی، یعنی تغییراتی فنی در پهنای باند و ترافیک اینترنتی، دست‌یابی به سرویس‌های مختلف را عملا غیر ممکن کنند.

در طرح صیانت قرار بود تنظیم‌گری به شورای عالی فضای مجازی سپرده شود و دولت تنها مجری باشد. این طرح هنوز تصویب نشده‌است. اما افراد خاصی نظیر رسول جلیلی که از او به‌عنوان معمار فیلترینگ هوشمند یاد می‌شود، از شورای عالی فضای مجازی، به کمیسیون تنظیم مقررات در وزارت ارتباطات می‌آید تا عملا همان سیاست‌های کلان حاکمیت، در تنظیم‌گری اعمال شود.

فناوری‌های لازم برای احراز هویت و اینترنت طبقاتی درحال توسعه است. حتی سخنگوی وزارت ارتباطات از توسعه نرم‌افزاری برای پلت‌فرم‌هایی که از طریق وای‌فای به اینترنت وصل می‌شوند (برای کودکان) خبر داد. فناوری اینترنت طبقاتی فعلا برای کودکان و نوجوانان یعنی همه افرادی که با ورود کد ملی آنها مشخص می‌شود زیر ۱۸ سال هستند، از طریق سیم‌کارت‌های اپراتورهای موبایل در دسترس است و لیست سفید سایت‌هایی که روی آن قرار دارند هم از سوی وزارت ارشاد آماده شده‌است.

برای بخش‌های دیگر طرح صیانت مانند کارگروه مدیریت گذرگاه مرزی و سپردن اینترنت به ستاد کل نیروهای مسلح هم نیازی به تصویب طرح صیانت در مجلس نیست. مطابق حکم صریح خامنه‌ای، رهبر جمهوری اسلامی، در زمان تاسیس شورای عالی فضای مجازی، مصوبات این شورا حکم قانون را دارد. بنابراین، در صورت لزوم تصویب کارگروه «گذرگاه مرزی» در شورای عالی فضای مجازی کافیست و نیازی به مجلس ندارد.

شواهد زیادی نشان می‌دهد کلیت طرح صیانت لازم الاجرا است و فقط می‌ماند رفع اختلافات در جزییات اجرایی آن. بنابراین، تفکری که پشت طرح صیانت است، در حال اجرای چراغ خاموش (و در مواردی کاملا واضح و روشن) آن است.
فکت نامه

آکادمی علوم انسانی
➣ @humansciences Open / Comment

2022-07-16 10:11:48 شکوفایی، قدرت و گرایش به همسانی شرایط اقتصادی، دستاوردهایی است که نتیجه‌ی ابتکارات فردی و رقابت است، نه مداخلات دولت. به زبان ساده، اینها دستاوردهای نظام سرمایه‌داری است؛ یعنی چیزهایی که به هر روشنفکرِ خوبِ پرورش یافته‌ای آموخته است که از آنها متنفر باشد.

#رمون_آرون

آکادمی علوم انسانی
➣ @humansciences Open / Comment

2022-07-16 07:45:17 «چرا لیبرالیسم؟»

فایل صوتی گفتگوی مهدی تدینی با دکتر موسی غنی‌نژاد، اقتصاددان لیبرال، در لایو اینستاگرام

آکادمی علوم انسانی
➣ @humansciences Open / Comment

2022-07-13 19:53:01 "دولتی که آنقدر بزرگ است که هر آنچه را که می‌خواهید به شما بدهد، آنقدر بزرگ است که هر چه دارید را از شما بگیرد."
سخنی منسوب به توماس جفرسون

آکادمی علوم انسانی
➣ @humansciences Open / Comment

2022-07-13 13:43:17 آخرین هشدار جرج اورول

جرج اورول، داستان‌نویس، روزنامه‌نگار، منتقد ادبی و شاعر انگلیسی بود. شهرت او بیشتر به دلیل نوشتن دو رمان مزرعه حیوانات و همچنین رمان ۱۹۸۴ است.

اورول در این مصاحبه که در اواخر عمر او تهیه شده است، درباره تصویر خودش از آینده هشدار می‌دهد، تصویری که موضوع اصلی رمان ۱۹۸۴ را تشکیل داده است.

اورول در این کتاب، آینده را برای جوامعی به تصویر می‌کشد که در آن ويژگی‌هایی نظیر تنفر از دشمن و علاقه شدید به رهبر تبلیغ می‌شود. در ضدآرمان‌شهر اورول، گناه‌کاران به سادگی اعدام می شوند و آزادی‌های فردی و حریم خصوصی افراد به شدت با قوانین حکومتی نقض خواهند شد.

ترجمه و زیرنویس:
نوشین دیلمی و علی نانوایی/هم پرسه

آکادمی علوم انسانی
➣ @humansciences Open / Comment

2022-07-12 18:36:49 چپ سیاسی هرگز درک نکرده است که اگر به دولت قدرت کافی برای ایجاد «عدالت اجتماعی» بدهید، [درواقع] قدرت کافی برای ایجاد استبداد به آن داده‌اید. میلیون‌ها نفر در سراسر جهان بهای نادیده گرفتن این واقعیت ساده را با جان خود پرداخت کرده‌اند.
#توماس_ساول

آکادمی علوم انسانی
➣ @humansciences Open / Comment

2022-07-11 01:04:45 بزرگترین تراژدی امروز ایرانی‌ها این است؛ کسانی که در این وضعیت اقتصادی هزینه زندگی‌شان از جیب شما تامین می‌شود، ماموریتشان این است که اجازه ندهند شما بصورت نرمال زندگی کنید.

آکادمی علوم انسانی
➣ @humansciences Open / Comment

2022-07-01 12:45:27 «چرا روشنفکران ما چپ شدند؟»

مهدی تدینی

(ادامه...)

به این ترتیب، برای آن نسل جوانی که با تربیت دینی بزرگ شده بود، از خانواده‌های سنتی و دینی برآمده بود، اما در برابر مدرنیتۀ نیرومند روزگار سکولار شده بود، سوسیالیسم مانند جزیره‌ای امن بود؛ قلعه‌ای استوار و امیدبخش. سوسیالیسم هم سکولار بود و هم ایده‌هایی داشت که می‌توانست به خوبی جایگزین آن ایده‌های دینی شود که در وجود این قشر همچنان شعله‌ور بود. حالا هم می‌شد با دنیای جدید کنار آمد و هم می‌شد از این قلعه به بخشِ کاپیتالیستی‌ــ‌لیبرالیستی آن تاخت. در واقع، می‌شد با بخشی از دنیای مدرن علیه بخش دیگری از دنیای مدرن متحد شد. و البته بی‌تردید سوسیالیسم در نظر یک شیعۀ سکولار بسیار جذاب‌تر می‌نمود تا در نظر یک مسلمان سنی سکولارشده. اصلاً تصادفی نیست که گلسرخی در اوج دفاعیات خود در دادگاه «مولا علی را اولین سوسیالیست عالم» می‌نامد. و اصلاً عجیب نیست که شریعتی آن‌همه به وجه ظلم‌ستیزی تشیع تأکید می‌کرد (و واقعاً امثال مطهری حق داشتند از این بازتفسیرهای سکولار برآشفته باشند! حق با مطهری بود، زیرا می‌فهمید نگاه شریعتی سکولاریستی است و برای بازتفسیر اسلام عناصری غیردینی را وام گرفته است).

اما برویم به انگیزه‌های «سلبیِ» لیبرالیسم‌ستیزی...

در این مورد، همان بلایی سر مفهوم لیبرالیسم و کاپیتالیسم آمد که سر مفهوم «ایران باستان» آمد. از آنجا که شاه از ایران باستان سخن می‌گفت و از این طریق طبعاً پشتوانه‌ای دیرینه برای جایگاه او فراهم می‌شد، مخالفان شاه نیز به شکل خودکار مخالف «ایران باستان» هم می‌شدند. البته استناد شاه به ایران باستان عجیب نبود. هر کس در ایران تاج بر سر می‌نهاد، خود را در امتداد جمشید و کوروش و کیخسرو می‌دانست؛ یعنی در امتداد اسطوره و تاریخ (کافی است سری به چشمه‌علی در جنوب تهران بزنید و نقش برجستۀ فتحعلی‌شاه را در آنجا ببینید که تقلیدی آشکار از طاق بستان است).

بگذارید یک مثال بزرگ تاریخی بزنم. یهودیان در اروپا در دستگاه شهریاران خدمت می‌کردند؛ معمولاً خدمات مالی انجام می‌دادند. یهودیان یک شبکۀ گستردۀ مالی در سرتاسر اروپا داشتند و از این طریق می‌توانستند برای شهریاران اروپا وام‌های کلان جور کنند (روتشیلد این‌چنین به بانکدار اسطوره‌ای و راز‌آلود اروپا تبدیل شد). به هر روی، میان یهودیان و شهریاران اتحادی وجود داشت که نفع آن به دو طرف می‌رسید. شهریاران نیز مدافعان اقلیت‌های یهودی در برابر تعدی جوامع مسیحی بودند. حال هر گروهی از جامعه با شاه درگیر می‌شد و به مخالفت با حکومت برمی‌خاست، بی‌درنگ و به شکل خودکار ضدیهود هم می‌شد، زیرا یهودیان را همدست شاه می‌دید. شاهان وقتی اوج می‌گیرند متحدان خود را بالا می‌برند و وقتی سقوط می‌کنند متحدان خود را هم نابود می‌کنند ــ حال این متحد چه انسان باشد و چه یک امر مفهومی.

دنیای لیبرال و نظم کاپیتالیست با شاه متحد بود. خود شاه نیز با آن‌که در سیاست یکه‌سالار شده بود، اما در اقتصاد و فرهنگ ارزش‌های لیبرال‌ـ‌کاپیتالیستی را ترویج می‌داد. بنابراین، این ایده‌ها نیز فارغ از این‌که چقدر درست یا غلط بود، منفور می‌شد؛ مانند همان ایدۀ «بخواب کوروش ما بیداریم» (یعنی همان ایدۀ تداوم تاریخی سلطنت از ایران باستان تا امروز) که فارغ از درست و غلط بودن آن، نفی می‌شد؛ فردوسی و کوروش فحش می‌خوردند و ایران باستان یک کلک ایدئولوژیک نامیده می‌شد.

اگر شاه ــ به فرض ــ دشمن غرب می‌شد و دائم از ارزش‌های کمونیستی‌ـ‌مارکسیستی دفاع می‌کرد و شوروی را می‌ستود، مطمئن باشید بخشی از این روشنفکرانی که چپ شدند، برعکسِ این، لیبرال‌منش و مدافع ارزش‌های کاپیتالیستی می‌شدند و از سوسیالیسم متنفر می‌شدند. (البته ماهیت پادشاهی طبعاً با مارکسیسم جور درنمی‌آید، چنین فرضی حتی روی کاغذ هم محال است.)

و واپسین نکته هم این‌که این دو عاملِ سلبی و ایجابی دائم همدیگر را تقویت می‌کردند. این دو انگیزۀ سلبی و ایجابی، پیوسته همدیگر را تأیید می‌کردند و به همدیگر دامن می‌زدند و محل تبلور و تجمع آن نیز ایدئولوژی‌های ضدلیبرال بود.


آکادمی علوم انسانی
➣ @humansciences Open / Comment

2022-07-01 12:44:20 «چرا روشنفکران ما چپ شدند؟»

مهدی تدینی

چرا روشنفکران ــ یا شاید بهتر باشد بگوییم «نویسندگانِ» ــ ما چپ‌گرا شدند؟ جواب این پرسش هرگز آسان نیست. هم باید عوامل پرشمار تاریخی و سیاسی را دقیق در نظر داشت و هم عوامل جامعه‌شناختی و روان‌شناختی ــ چه‎بسا سیر تحولات جمعیت‌شناختی نیز به اندازۀ سایر عوامل مهم باشد (هر گاه به دلیل تحولات جمعیتی، درصد جوانان رشد چشمگیری می‌کند، باید منتظر بود آن جوانان یک تحول سیاسی بزرگ را هم رقم بزنند و چپ‌گرایی نیز ایدۀ محبوب نسل جوان است).

بنابراین دلایل چپ‌گراییِ نویسندگان (همان به اصطلاح روشنفکران) متعدد و متنوع است، اما می‌خواهم در این نوشتار به تعیین‌کننده‌ترین عوامل نگاهی بیندازم. به گمانم این پرسش کمی ایراد دارد و پیش از هر چیز لازم است پرسشمان را بازنویسی کنیم. فکر می‌کنم با تغییر پرسش، نیمی از راه را رفته‌ایم یا دست‌کم خودمان را در زاویۀ دید درست‌تری قرار می‌دهیم و امید به یافتن پاسخ هم بیش‌تر می‌شود. به همین دلیل، به جای این‌که بپرسیم «چرا نویسندگان/روشنفکران ما چپ‌گرا شدند»، بهتر است بپرسیم: «چرا نویسندگان/روشنفکران ما لیبرالیسم‌ستیز/کاپیتالیسم‌ستیز شدند؟»

اساساً به گمان من «چپ‌گرایی» عنوان خوب و جامعی برای توصیف نویسندگان دهه‌های چهل و پنجاه نیست! یکی مانند آل‌احمد گاه در منتهاالیه راست بود و گاه در منتهاالیه چپ! یکی مانند شریعتی گاه ضدمارکسیستی می‌نوشت و گاه به نظر مارکسیسمی اسلامی را می‌پرداخت. در واقع «چپ مارکسیست اصیل» بین آن‌ها کم‌شمار بود ــ شاید جَزَنی و گلسرخی را بتوان چپ‌های اصیل‌تری دانست. اما همۀ این‌ها، چه آن‌ها که می‌کوشیدند مارکسیستی اصیل باشند، چه آن‌ها که دنبال التقاط‌های جذاب و بومی‌سازی سوسیالیسم بودند و چه آن‌ها که به هر نوع ایدئولوژی ناخنکی زده بودند، همگی یک ویژگی مشترک داشتند: «لیبرالیسم‌ستیزی». مارکسیسم فقط یکی از انواع لیبرالیسم‌ستیزی آن‌ها بود، اما برای مثال کسی مانند آل‌احمد، چه آن موقع که راست بود و چه آن موقع که چپ، در هر دو جایگاه یک ضدلیبرال بود.

بنابراین «مخرج مشترک» این نویسندگان همان «لیبرالیسم‌ستیزی» بود، با آن‌که خود درک درستی از این مسئله نداشتند و شاید هیچ‌گاه هم خود را دقیقاً ضدلیبرال نمی‌نامیدند. اما آن غرب منفور، آن فرهنگ مصرف‌گرا و لااُبالی غربی و آن آمریکای ملعون در واقع همان «لیبرالیسم» بود. لیبرالیسم‌ستیزیِ این نویسندگان یک دلیل «ایجابی» داشت و یک دلیل «سلبی» ــ و به گمان من هر دو نیز توأمان هم خودآگاه و هم ناخودآگاه بود. اول دلیل ایجابی را بررسی کنیم:

عصر ظهور این نویسندگان همراه است با شیوع سکولاریسم و دین‌گریزی. سکولاریسم دقیقاً یعنی «پس زدن مراجع دینی به عنوان تصمیم‌گیرندگان دربارۀ حیات و ممات آدمی». جامعۀ ایرانی مدرن می‌شد، علوم جدید جا می‌افتاد، دانشگاه به یک مرجع مهم و معتبر تبدیل می‌شد و تخصص‌گرایی و علم‌باوری شیوع می‌یافت. در این عصر، پزشکی مدرن به مرجع جدید و رقیبی برای «نذر و شفا» تبدیل شده بود. مهندسی، پزشکی و فناوری‌های مدرن مدعیان جدید و گردن‌کلفتی برای بازسازماندهی جامعه بودند. نتیجۀ پیشرویِ این ماشین علمی‌ــ‌غیرمعنوی نیرومند که جامعه را سنگر به سنگر فتح می‌کرد این بود که بسیاری از اقشار جوان تحصیل‌کرده سکولار می‌شدند. دیگر آدم‌های دینداری نبودند، اما بدون این‌که خود بدانند باورهای دینی فراوانی را همچنان با خود حمل می‌کردند. انگاره‌های نیرومندی چون عدالت اجتماعی، ظلم‌ستیزی، جامعۀ پاک و مؤمنان بی‌‌باک، وحدت انسان‌ها و یکتاپرستی... در واقع، این‌ها محتواهایی دینی بود که از دوران دینداری در وجود اینان به ارث مانده بود، اما فُرم دینی آن پاک شده بود.

بگذارید یک مثال طنز بزنم... می‌گویند مسلمانی مسیحی شده بود. یک بار که در کلیسا بود برق‌ها رفت و وقتی برق آمد، او صلوات فرستاد. یک نکتۀ عمیق در این لطیفه نهفته است: محتواهای دینی بسیار ریشه‌دارتر از آن چیزی‌اند که به نظر می‌رسد. یک فرد سکولار همچنان لبریز از باورهای دینی است و بسیار زمان می‌برد تا باورهای دینی واقعاً در او رنگ ببازد. بنابراین، فردِ تازه‌سکولار محتواهای معنوی گرانباری در دل دارد و به احتمال فراوان به زودی دلباختۀ اندیشه و مرامی می‌شود که با این محتواها همخوانی و همسویی داشته باشد. برای یک تازه‌سکولار که فُرم دین را باخته، اما محتواهایش را در دل دارد، سوسیالیسم و چپ‌گرایی چونان پناهگاهی جذاب و آینده‌دار است. در برابر دنیای غریب و به نظر بی‌روح کاپیتالیستی که استخوان‌بندی آن را لیبرالیسم ساخته بود، سوسیالیسم گُرز و زره استواری بود. می‌شد در پناه سوسیالیسم در برابر جهان لیبرال سنگر گرفت...

آکادمی علوم انسانی
➣ @humansciences Open / Comment

2022-06-16 08:55:01 آیا رتبه علمی ایران در دنیا پانزدهم است؟

ادعای گمراه‌کننده وزیر علوم درباره رتبه علمی ایران در دنیا

محمدعلی زلفی‌گل، وزیر علوم می‌گوید: «رتبه علمی ایران در دنیا پانزدهم است».

این اولین بار نیست که مقام‌های جمهوری اسلامی با استناد به تعداد مقالات علمی تولید شده در ایران چنین ادعایی را مطرح می‌کنند.

گزارش‌های موسسه Scimago Journal & Country Ranking نشان می‌دهد ایران در سال ۲۰۲۱ با تولید بیش از ۷۷ هزار مقاله، در میان ۲۳۲ کشور در رتبه پانزدهم قرار دارد، اما این همه واقعیت نیست.

اگر در همین رده‌بندی شاخص‌های کیفی مانند نسبت استناد به هر مقاله (citations per document) و همین طور H-index که نشانگر بهره‌وری و تاثیرگذاری دانشمندان را در نظر بگیریم، رتبه ایران به ۸۳ و ۴۰ سقوط می‌کند.

وضعیت ایران از نظر سایر شاخص‌های علمی تعریف چندانی ندارد. نام هیچ کدام از دانشگاه‌های ایران در میان هزار دانشگاه برتر دنیا در سال ۲۰۲۱ به چشم نمی‌خورد.

تعداد محققان ایرانی به ازای هر یک میلیون نفر جمعیت ۶۷۹ نفر برآورد شده، حال آنکه این رقم در کشوری مثل دانمارک به ۷ هزار و ۳۱۰ محقق و در آمریکا به ۴ هزار و ۲۰۵ محقق می‌رسد.

سهم تحقیق و توسعه از تولید ناخالص داخلی ایران چیزی بیش از ۰/۳ درصد نیست که یک دهم کشورهای توسعه یافته است.

رتبه نوآوری ایران در سال ۲۰۲۱ به رتبه ‌۶۰ دنیا و چهارم منطقه پس از اسرائیل، امارات و ترکیه رسیده ولی کماکان تا رسیدن به ۱۵ کشور اول علمی جهان و کشور اول منطقه فاصله دارد.

در یک دهه گذشته حجم تولید مقالات علمی در ایران رشد چشمگیری داشته است، اما ابهام‌های زیادی درباره کیفیت مقالات وجود دارد.

از یکسو بازار غیررسمی خرید و فروش پایان‌نامه و مقالات علمی در ایران رونق چشمگیری دارد، از سوی دیگر تعداد مقالات نمایه شده توسط استادان دانشگاه‌ در ایران ابهام‌های جدی درباره کیفیت مقالات به وجود می‌آورد. بر اساس داده‌های سامانه علم‌سنجی اعضای هیات علمی، در طول یک سال تنها به اسم یکی از اعضای هیات علمی دانشگاه شهید بهشتی ۱۰۹ مقاله ثبت شده است.

بر اساس اطلاعات موجود در همین سامانه، وزیر پیشین بهداشت ایران در در زمان وزارتش، در طول یک سال در تولید و انتشار ۵۴ مقاله علمی مشارکت داشته است.

با این اوصاف فکت‌نامه به این گفته وزیر علوم ایران که «رتبه علمی ایران در دنیا پانزدهم است» نشان «گمراه‌کننده» می‌دهد.

آکادمی علوم انسانی
➣ @humansciences Open / Comment