2022-08-31 21:05:22
مکتوب هفته
رنجیده جای دیگر و با من، عتاب‌کن!
دکتر محمدعلی فیاض‌بخش
روزنامه اطلاعات
شماره 281921
پنج‌شنبه ۱۰ شهریورماه ۱۴۰۱
یکی از مکانیزم‌های دفاع روانی در موقعیت‌‌های اضطراب‌زا، انکار یا سرکوبی است. این مکانیزم در تظاهری دیگر نیز ظاهر میشود که دقیقاً ضد انکار است؛ بدین معنی که فرد، وضعیت را به مراتب فاجعه‌بارتر و آشفته‌تر از آنچه هست تفسیر یا تصویر می‌کند.
مثلاً در برابر خبر مرگ یک عزیز و اضطراب ناشی از آن، گاه به انکار اصل واقعه روی می‌آوریم و علی‌رغم همه‌ی شواهد، ولو موقتی، به سرکوبی آن دست می‌زنیم و گاه برعکس، با تعمیم فاجعه به اموری دیگر، در صدد افزایش آن درد بر می‌آییم؛ مثلاً می‌گوییم: «همه‌ی دردها و مصیبت‌ها نصیب من است؛ باید منتظر بدتر از این هم باشم؛ اصلاً مگر زندگی جز بارش درد و رنج و‌مصیبت است؟!»
به‌کارگیری مکانیزم‌دفاعیِ «تعمیم»، اگر از حدِ رهایی موقتی از درد عبور کند و تبدیل به عادت و رویّه شود، زندگی تبدیل به جهنمی خودساخته می‌گردد؛ تو گویی دیگر هیچ آب خوشی، هرچند اندک اما حیات‌بخش، از گلو پایین نمی‌رود و یکسره همه‌چیز بر مدار غرولند و در رنگی خاکستری یا سیاه نگریسته میشود.
جنجال‌های رسانه‌ای مجازی در کشور ما درگیر دو مکانیزم دفاع روانیِ «متعاکس»، یعنی «انکار» و «تعمیم» است؛ که به نظر می‌رسد در فضاهای غیر رسمی، پژواک «تعمیم» بیشتر از «انکار» است.
همه‌چیز را یکسره به باد انتقاد گرفتن و زا‌ویه‌ای را برای روشن دیدن باقی نگذاشتن و حتی از امور عادی، تفسیرهای منفی و غیرعادی استخراج کردن، گرچه دل‌خنک‌کنِ بعضی کسان است، اما نمک‌پاشیدن بر زخم و یا زخم‌هایی است که التیامشان راه و رسم دیگری غیر از دامن‌زدن و یک‌کلاغ چهل‌کلاغ کردن می‌طلبد.
فی‌المثل اگر یک وزیر آموزشی سخنی نه چندان سنجیده و در شأن به زبان بیاورَد، یا یک وزیر صنعتی کلامی خارج از حیطه‌ی تخصصی‌اش را سخن کند، یا یک دیپلمات کلمه‌ای خارج از عرف دیپلماسی از دهان رها کند، حداکثر حد مجاز برای استفاده از مکانیزم دفاع، انکار است و نه تعمیم؛ یعنی چه؟
یعنی: ناگهان کل سیستم آموزش و تألیف کتاب‌های درسی را به چالش کشیدن، سرتاپای زیرساخت صنعت را مورد عنایت(!)قراردادن و اول و آخر دیپلماسی کشور را به سخره‌گرفتن، در چشم و گوش عاقلانِ واقع‌بین چیزی جز مکانیزم تعمیم نیست و تعمیم، کار کسانی‌است که از تحلیل عاجزند.
این هنر نیست که گوشه‌ی زمانه و در زاویه‌ی فضاهای بی‌نام و نشان و بعضاً بی‌هویت مجازی، لانه کنیم و از رطب و یابس‌های تبادلی توشه برگیریم و با مکانیزم دفاعیِ تعمیم، یک گوشه را برای سفید دیدن باقی نگذاریم و به قول مرحوم رهی معیری:
کودک‌مزاجِ ناز و به عاشق بهانه‌گیر
رنجیده جای دیگر و با من، عتاب‌کن
#مکتوب_هفته
#شهریور
#سال1401
@Maktoob_Hafte
72 views18:05
ا
